میزان در موسیقی

میزان

در موسیقی نشانه هایی برای مشخص کردن دوره ها و تعداد ضرب در هر دوره، و تشخیص همه ی نکته های وابسته وضع شده است. هر دوره به وسیله خطی عمودی، که حامل را قطع می‌کند، از دوره های پیش و پس از خود جدا می‌شود. محتوای بین هر دو خط عمودی را میزان و خط های عمودی را خط میزان می نامند. بنابراین محتوای میزان عبارتند از تعداد ضرب ها در هر دوره و جای ضرب های قوی و ضعیف.

میزان ساده دو ضربی و سه ضربی\ میزان و خط میزان

در شکل بالا تعداد ضرب در نمونه الف،۲ و در نمونه ب،۳ است. میزان را در نمونه الف «میزان دو ضربی» یا «دو تایی»، و در نمونه ب «میزان سه ضربی» یا «سه تایی» می نامند. روشن است که می توان در میزان ها، به جای نت سیاه، نت های سفید، چنگ، و … را واحد ضرب قرار داد.

وزن

وزن عبارت است از تکرار متناوب یک رشته دیرند های گوناگون. این دیرند ها می توانند از صوت (صرف نظر از نواک شان) یا سکوت تشکیل شده باشند که در حالت ساده خود دارای دوره تناوبی در فضای یک میزان، و گاه بیش از یک میزان متجلی شوند.

ممکن است یک جمله موسیقی اساسا فاقد دوره های متناوب دیرندها باشد. در این صورت احساس شنونده از وزن مبهم تر خواهد بود و این احساس منحصر می شود به وزن میزانی، یعنی تشخیص اینکه کدام نواک همزمان با ضرب اول میزان و کدام (ها) باضرب های دیگر همراه اند. به طور کلی وزن عبارت است از تعداد دیرند ها در هر دوره تناوب (یا در هر میزان) و جای ضرب های قوی و ضعیف در هر دوره.

گونه های میزان

میزان بر چهار گونه است:

۱) میزان دو تایی : هر دوره آن متشکل از دو ضرب (یا توان هایی از دو ضرب). در هر میزان دوتایی،۲(۸،۴،…) شکل سفید، سیاه، چنگ، یا … به کار می رود.

۲) میزان سه تایی : هر دوره آن متشکل از سه ضربه است. در هر میزان سه تایی، ۳ سفید، ۳ سیاه، ۳چنگ، … جای می گیرد.

گونه های ۱ و ۲ را میزان ساده گویند‌ میزان ساده به طور کلی عبارت است از میزانی که در آن تنها یک نوع واحد ضرب به کار رفته باشد و این واحد تنها به ۲(یا مضرب های زوج ۲) تقسیم شود. در برابر میزان ساده میزان ترکیبی قرار دارد.

۳) میزان ترکیبی : میزان ترکیبی در واقع میزان ساده ای است که هر واحد ضربه در آن به سه قسمت تقسیم شده و این قسمت های سه گانه تا اندازه ای واحد ضرب پنداشته شده اند این میزان را از آن جهت «ترکیبی» می گویند که هم واحد اصلی و هم واحد سه تایی در آن نقش دارند.

۴) میزان پیچیده و لنگ : در ساده ترین تعریف، هر دوره این میزان آمیزه ای است از مضرب ها و مجموع های اعداد ۲ و ۳.

منبع : کتاب تئوری بنیادی موسیقی نوشته پرویز منصوری